In Johannes 16:13 zegt Jezus dat de Heilige Geest ons zal leiden in ‘de volle waarheid’. Tijdens de kerstperiode moet ik weleens aan deze Bijbeltekst denken, omdat Kerst veel elementen bevat die helaas niet kloppen. Als we weten dat de Heilige Geest ons enkel in de volle waarheid wil leiden, is het daarom goed om te onderzoeken wat waarheid is, ook rondom Kerst.
Niet in de winter
Dat Jezus waarschijnlijk niet in december geboren is, is voor veel mensen wel bekend. Wetenschappers, historici en theologen die de geboorte van Jezus hebben geprobeerd te duiden, wijzen soms de lente, soms de zomer en soms de herfst aan voor de periode van Jezus’ geboorte. Wanneer ‘de hemel openging’ is dus niet bekend, maar het is duidelijk dat het sowieso niet in de winternacht was, zoals het bekende liedje ons leert. (dan zijn er sowieso geen herders in de velden in Israël) Sterker nog, er is een hele dubieuze reden waarom we het júist in december vieren.
Wat maakt dat uit?
De reactie die je kan geven is dan: ‘Maar wat maakt dat uit, het gaat er toch om dat we Jezus’ geboorte gedenken?’ Dat het mijns inziens zeker wat uitmaakt, heeft vooral te maken met de oorsprong van de kerstdatum. Dé reden waarom we Jezus’ geboorte eind december vieren, is dat (volgens de Juliaanse kalender) vanaf 24 december de dagen weer langer worden. Daarom werd rond die datum de geboorte van de zonnegod gevierd in oude mysteriegodsdiensten. In de 4e eeuw werd deze heidense traditie (als één van vele) christelijk gemaakt door Constantijn de Grote. Door Jezus als ‘de ware Zon’ te vereren op deze dag, konden zowel christenen als niet-christenen daarmee instemmen en dat was goed voor de eenheid van het rijk. Aangenomen wordt dat de eerste Kerstvieringen een reactie waren op het Romeinse Saturnaliafeest, een oogstfeest dat óók in december werd gevierd, ter ere van Saturnus, de god van de landbouw.
Nu vinden wij die vermenging met zonneaanbidding misschien niet zo’n probleem, maar in het Oude Testament kunnen we op veel plekken lezen dat het volk Israël zich niet mocht vermengen met de godsdiensten van de volken rondom hen. Het ging toen zelfs ook vaak letterlijk over deze gebruiken rondom zonneaanbidding! Lees bijvoorbeeld 2 Koningen 23:11, Jeremia 8:2 en Ezechiël 8:16 daarover. Volgens Gods Woord is de maan er om Zijn vaste tijden/feesttijden aan te kondigen (Ps. 104:10) en niet de zon.
Geboorte vieren
Maar naast dat de datum van Jezus’ geboorte uit andere godsdiensten is overgenomen, is het sowieso de vraag of we Zijn geboorte moeten vieren als een feest. Meerdere bronnen wijzen erop dat er de eerste twee eeuwen n.C. verzet was vanuit christenen om Jezus’ geboorte te vieren. De Britse Encyclopedie schrijft dat vroege kerkvaders vonden dat heiligen en martelaren in feite geëerd zouden moeten worden op de dagen van hun martelaarschap, hun ware ‘verjaardagen’, vanuit het perspectief van de kerk. De Bijbel roept ons ook op om Jezus’ dood te verkondigen, niet zijn geboorte. (1 Kor. 10:26)
De Catholic Encyclopedia, (editie 1911) zegt duidelijk dat “Kerst niet hoorde bij de eerste feesten van de Kerk.” In de tijd dus dat de gemeente zo krachtig was en het evangelie zich snel verspreidde over de wereld, werd dit feest kennelijk niet gemist.
Het is niet verwonderlijk dat wanneer een feest in de basis niet klopt, er ook allemaal symboliek aan het feest wordt toegevoegd die eveneens verband houdt met heidense gebruiken, zoals het versieren van de bladerrijke boom met zilver en goud (Jer. 10:3,4). Het is ook niet verwonderlijk dat de hele ongelovige wereld Kerst viert, want het feest is altijd al een feest geweest voor iedereen.
Een hoop aannames
Het is soms nog een hele kunst om de Bijbel te lezen los van onze denkbeelden of aannames. Zo is het volgens kenners onwaarschijnlijk dat de wijzen uit het Oosten Jezus bezochten in de geboortenacht. Dat moet veel later zijn geweest.
Dat Jezus is geboren in een stal staat er ook nergens, die gedachte wordt direct gekoppeld aan het woord ‘kribbe’. Paul S. Taylor stelt dat volgens kenners van de Bijbelse archeologie Jezus waarschijnlijk niet geboren is in een stal, maar in het huis van een familielid, wel buiten de gewone kamers. Het woord wat we vertalen met ‘herberg’ zou beter kunnen worden vertaald met ‘(gasten)verblijf’. En er is meer reden om te denken dat het woord ‘kribbe/voederbak’ duidt op een bak waarin brood werd bewaard, dan op een voederbak voor dieren. Een prachtige gedachte is dat Jezus als ‘Het Brood des levens’ geboren werd in een broodbak, en ook nog in ‘Beth-léchem’ (= letterlijk ‘broodhuis’).
Er staat ook nergens in de Bijbel dat de wijzen uit het Oosten met z’n drieën kwamen, het waren er misschien wel 25. En dat Maria op een ezel naar Bethlehem kwam, staat ook niet in de Bijbel. Alhoewel dat misschien nog kan worden opgemaakt uit buiten-Bijbelse bronnen. Afijn, nu zijn deze aannames niet zo’n groot punt, maar het geeft wel aan hoe Kerst geworden is tot een feest met veel romantiek en menselijke toevoegingen.
De échte Jezus
Het is natuurlijk niet mijn bedoeling om de geboorte van Jezus minder bijzonder te maken. Het is een geweldig mooie geschiedenis die we wat mij betreft elke dag gedenken. Maar zoals ik begon, is het de taak van gelovigen om in de waarheid te wandelen.
En één ding weet ik zeker; dat het hele wereldse kerstcircus voor Joodse mensen een grote drempel opwerpt om Jezus te kunnen zien als de beloofde Messias. Net als in de geschiedenis van Jozef. Jozef kon niet worden herkend door zijn broers omdat hij eruit zag als een heidense Egyptenaar. Zo kan Jezus ook moeilijk worden herkend door zijn Joodse ‘broers’ als we het dienen van Hem vermengen met wereldse dingen. Hoe meer we Jezus echt laten zien zoals Hij was, hoe krachtiger het getuigenis over Hem wordt.
